Евразийскому форуму традиционного искусства и спорта быть!

Евразийскому форуму традиционного искусства и спорта быть!

В журнале «Гасырлар авазы – Эхо веков»* было опубликовано письмо-обращение доктора исторических наук, члена Геральдического совета при Президенте Республики Татарстан Д. Р. Шарафутдинова и доктора исторических наук, президента Международной гуманитарной академии «Европа-Азия» Э. Р. Тагирова председателю Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам Р. И. Валееву об организации Евразийского форума традиционного искусства и спорта. Вниманию читателей мы предлагаем отклики ученых на это обращение, стенограмму заседания и постановление Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам по поднятой журналом проблеме.

 

11 января 2012 г.

г. Казань.

Уважаемый Дамир Рауфович!

В ответ на Ваше обращение по вопросу проведения Евразийских игр традиционного искусства и спорта направляю письмо заместителя министра культуры Г. А. Нигматуллиной.

Приложение: на 3 л.

Председатель комитета Р. И. Валеев (подпись).

 

Председателю Комитета

Государственного Совета

Республики Татарстан

по культуре, науке, образованию

и национальным вопросам

Р. И. Валееву

Уважаемый Разиль Исмагилович!

Рассмотрев совместно с Министерством по делам молодежи, спорту и туризму Республики Татарстан, Исполкомом Всемирного конгресса татар, Институтом языка, литературы и искусства им. Г. Ибрагимова Академии наук Республики Татарстан и Республиканским центром развития традиционной культуры обращение доктора исторических наук Д. Р. Шарафутдинова по вопросу организации и проведения Евразийских игр традиционного искусства и спорта, Министерство культуры Республики Татарстан сообщает следующее.

Идея организации Евразийских игр как диалога культур с конкурсами национального искусства и спорта уже реализуется в ряде регионов Российской Федерации.

В Республике Татарстан с 4 по 11 сентября 2010 года состоялись II Евразийские спортивные игры среди юношей и девушек, организованные Министерством по делам молодежи, спорту и туризму Республики Татарстан. В соревнованиях участвовали спортсмены из 9 стран Евразийского экономического сообщества (Россия, Беларусь, Казахстан, Украина, Кыргызстан, Таджикистан, Узбекистан, Армения, Молдова) по 14 видам спорта (бокс, водное поло (девушки), волейбол, греко-римская борьба, дзюдо, легкая атлетика, настольный теннис, плавание, пулевая стрельба, синхронное плавание, спортивная гимнастика, фехтование, футбол (юноши) и художественная гимнастика).

В предлагаемом Д. Р. Шарафутдиновым формате проведения соревнований нечетко прослеживается граница между Евразийскими играми и традиционным народным праздником «Сабантуй», поскольку практически все компоненты Сабантуя (спортивные, творческие, обрядовые, развлекательно-игровые) включены в программу Игр.

Кроме того, Сабантуй уже давно вышел за пределы празднования в масштабах республики и проводится в регионах Российской Федерации и в странах дальнего и ближнего зарубежья: в 2011 году праздник прошел в 139 населенных пунктах 55 регионов России и 60 — в 23 странах дальнего и ближнего зарубежья. 2 июля 2011 г. состоялся Федеральный Сабантуй в г. Екатеринбурге Свердловской области, в котором приняли участие гости из 34 регионов России.

Безусловно, расширение культурных и спортивных связей между народами Евразии занимает значимое место в политической и культурной жизни страны. Вместе с тем, учитывая имеющийся опыт проведения Министерством культуры Республики Татарстан национальных праздников, в том числе на федеральном уровне и за пределами страны, Министерством по делам молодежи, спорту и туризму Республики Татарстан — Евразийских спортивных игр и иных соревнований, а также насыщенную культурную и спортивную программу мероприятий на 2012-2013 годы в преддверии Всемирной летней универсиады-2013, их дублирование в настоящее время считаем нецелесообразным.

С уважением, заместитель министра Г. А. Нигматуллина.

 

Сравним с Олимпийскими играми

Недавнее обращение в адрес Комитета по культуре, науке, образованию и национальным вопросам Госсовета РТ по поводу организации в республике один раз в четыре года новой разновидности праздников — «Евразийского форума национального искусства и спорта» заслуживает внимания по ряду причин.

Во-первых, реализация такого масштабного проекта, охватывающего все евразийское пространство, явно способствовало бы дальнейшему повышению авторитета Республики Татарстан и развитию интеграционных процессов в рамках Евразии в интересах всей Российской Федерации.

Во-вторых, проведение Евразийского форума по традиционным видам искусства и спорта будет содействовать сохранению традиционных культур и укреплению дружеских связей между всеми народами этого суперрегиона.

В-третьих, это означало бы выход базирующихся на национальных традициях республиканских праздников на новый — международный уровень, чем-то сходный по масштабам с Олимпийскими играми.

Со своей стороны могу отметить, что в ходе состоявшейся в прошлом году в г. Анкаре в штаб-квартире «TURKSOY» встречи руководства этой международной организации с большой группой историков из Татарстана нами была представлена инициатива, связанная с организацией Евразийских игр, и высказано предложение о ее поддержке. Думается, что в процессе реализации рассматриваемого проекта контакты с этой авторитетной организацией были бы не лишними.

В целом, учитывая важность для Республики Татарстан, всей Российской Федерации предлагаемого мероприятия в геополитическом и общекультурном отношениях, считаю необходимым поддержать данную инициативу на государственном уровне.

Дамир Исхаков,

доктор исторических наук

 

Связь Пространства и Времени

В последнем номере научно-документального журнала «Гасырлар авазы – Эхо веков» (№ 3/4 2011 г.) опубликовано письмо-обращение председателю Комитета по культуре, науке, образованию и национальным вопросам Государственного Совета Республики Татарстан Р. И. Валееву об организации Евразийского форума по традиционным видам искусства и спорта.

Инициатива двух известных ученых республики, докторов исторических наук, члена правления Татарстанского отделения Российского общества историков-архивистов Дамира Шарафутдинова и президента Международной гуманитарной академии «Европа-Азия» Энгеля Тагирова мне, как специалисту, близкому к этим вопросам, представляется и в культурно-идеологическом, и практическом плане весьма актуальной.

Идея евразийства, сформулированная прогрессивной частью ученых России еще столетие назад, нашла свое развитие в трудах ученого-историка Л. Н. Гумилева, чей памятник справедливо установлен в самом центре Казани. В наши дни она воплащается в жизнь лидерами трех крупных государств — Российской Федерации, Казахстана и Беларуси. 18 ноября 2011 г. в Москве ими была подписана декларация о создании Евразийского союза. Это решение нуждается в подкреплении в культурно-идеологических, спортивных и других областях.

Современные соревнования по классическим видам спорта далеки от народных масс и мало соответствуют идеям евразийства. Это зрелище богатых, часто они напоминают бои гладиаторов в Древнем Риме. Вокруг этих игр крутятся баснословные финансовые средства.

Сближают народы в новом экономическом пространстве традиционные народные виды искусства и спорта, неразрывно связанные с традиционными национальными праздниками, например, как наш Сабантуй.

Д. Шарафутдинов и Э. Тагиров приводят примеры подобного рода соревнований в Литве, Чувашии. Но их идея намного уже, чем идея евразийства. И не только. Авторы письма-обращения предлагают воедино связать не только пространство (Азия и Европа), но и время (традиции и современность), сделать традиционное искусство и спорт более массовым, зрелищным, воспитательным. Не только Сабантуй татарский, но и евразийский. Можно назвать и по-другому. Но он будет напоминать по духу именно наш Сабантуй, играющий как, справедливо пишут авторы, «важную роль в укреплении физического и нравственного здоровья народа, способствующий развитию народной музыки, песни, танца, поэтического творчества».

Центром игр должна стать Казань. Она с древних времен была духовным, культурным, торгово-экономическим мостом между Европой и Азией. Таким образом, Казань станет не только спортивной столицей РФ, но и центром традиционных видов искусства и спорта Евразии. На мой взгляд, форум должен бы завершиться экскурсией его участников в Булгары.

Гамирзан Давлетшин,

доктор исторических наук

 

Уйланган эзгә төшәр, күз алдыбызда үсәр

«Гасырлар авазы – Эхо веков» һәм «Вестник архивиста» журналларының бергә чыгарылган санында (2011 ел, № 3/4) «Милли сәнгатенең һәм спортның традицион төрләре буенча Евразия форумы оештыру турындагы» язмада мәгълүм шәхесләребез Дамир Шәрәфетдинов белән Энгель Таһиров хәзерге заманыбыз һәм киләчәк өчен бик тә мөһим мәсьәлә күтәрәләр. Алар гаҗәеп күп цивилизацияле илләрне һәм дәүләтләрне, дистәләгән, йөзләгән халыкларны берләштергән Европа һәм Азиядә эз калдырган, яшәүгә хокук яулаган традицион халык бәйрәмнәрен истә тотып, файдаланып Евразия форумын дөньяга чыгару проблемасын ачып салалар һәм аны чишүнең ихтимал булган юлларын күрсәтәләр.

Сүз рухи дөньябызның кояшы булган Сабан туебызны бүтән-төрле күңел ачу чаралары белән алмаштыру хакында бармый. Чынында сүз Евразия форумына тормыш биреп, татар һәм башка төрки кавемнәрнең борынгыдан килгән сәнгать һәм спорт төрләрен торгызу ниятен гамәлгә кую турында бара.

Тулы тормыш белән яшәү эштән генә тормый. Кешелек дөньясында бер-береңне яхшырак аңлау, күбрәк белү өчен үзара аралашу кирәк булган. Мондый аралашу эшкә дәрт-дәрман биргән, рухи дөньябызга җан өргән, уй-фикерләрне берләштергән, кечесен дә, олысын да гөрләштергән. Иң мөкатдәс нәрсә эш икәнлекне һәркем белә. Эш беткәч, уйнарга ярау мәкальләргә иңгән. Ягъни уеннан уймак чыгармаска, ә аны бәйрәм итәргә кирәк. Моның өчен инде уйнап түгел, уйлап эш итү зарур.

Без үскәндә үзебезне чолгап алган табигатьтән аерылмыйча яши идек. Ел фасылларын бәйрәм белән башлап, бәйрәм белән озаталар иде. Чәчүгә, уракка төшүләр бөтен авыл халкы өчен куанычлы вакыйга булды. Инеш-су буйларында үскән таллар, якындагы әрәмәләр, болын-кырлар, яшел үзәннәр, зәңгәр таулар көнкүрешебездән аерылгысыз булдылар. Алардан башка яшәүне берәү дә күз алдына китермәгәндер.

Ындыр артларында узган, әлмисактан* килгән «Түгәрәк» уеннарында авылның бөтен бала-чагасы, яш үсмере катнашкан, тора-бара өлкәннәр дә җыелган. Андагы җыр-бию, уен-көлке, балаларның сикерүләре, мәтәлчәк атулары, егетләрнең гармун сузулары, тау буеннан җайдакларның узулары, коры чыбык җыеп учак ягулар, яшеренгән әйберне эзләп табулар — гомерлеккә истә калганнар.

Талчыбыклардан ниләр генә ясамыйлар да, ниләр генә эшләмиләр иде: кечкенә чемодан-сандыклар, шкатулкалар үзләре сәнгать җәүһәрләре. Бөек Тукай да бит үзенең талчыбык чемоданы белән Идел-Урал араларында, казах далаларында, Әстерхан якларында, Санкт-Петербургта йөргән. Шунда үзенең шигырьләрен, китапларын саклаган... Бала бишекләре, көймәле, бәләкәй арбалар, пешкән бәрәңгене казаннан сөзеп ала торган чулпылар, ипи тәлинкәләре, җиләк кәрҗиннәре, үрдәк-каз-күркә оялары — барсы да талчыбыктан үреп эшләнде. Ә шау-гөр килеп торган базарлар шул талчыбыктан ясалган әйберләр күргәзмәсенә әверелгән вакытлар аз булмады. Әле андагы балчык чүлмәкләр, төрле савытлар — чын сувенирлар! Гади генә үзле кызыл балчыктан сайраучы кошларны тудыручылар җандагы сагыш-моңнарны кудыручы могҗиза ияләре булып искә төшә.

Саламнан исә оста куллар әллә ниләр тудыра: күпме рәсем-картинкалар, күпме фигуралар эшләнә иде аннан. Әйтик, Эйфель, Сөембикә манараларын сурәт итеп тә, кечерәйтелгән фигураларын да ясау өчен табигать биргән кадерле чимал иде ул. Саламнан тау күренешләре, төрле кошларның «рәсем»нәре теп-тере булып гәүдәләнде.

Чәчәннәрнең, акыннарның җыру әйтешләре тормышның искитмәле бизәге булып җанга уелган. Сүз уңаенда дүртюллыкларны уйлап чыгару җыру әйтешендә катнашучылар өчен берни тормый иде. Чынлап та, нигә бөтендөнья бәйрәме (форумы) итеп үткәрмәскә мондый тамашаны?..

Менә боларның барсын да Евразия дигән олуг тәсбихка берәм-берәм тезелерлек итү тормышның бик күп өлкәләрен үсешкә китерер иде. Юл адымнан башлана, диләр. Ә бит бу юнәлештә тәүге адымнар ясалган инде. Шактый мирас та тупланган. Шуларны өйрәнеп, бөтен Евразия кешеләрен дуслыкка, татулыкка, бердәмлеккә илтүче эзгә төшәргә мөмкин булачак.

Бу уңайдан күтәрелгән мәсьәлә буенча уен уйдырып салган, яңа фикерләр кузгаткан, офык пәрдәләрен күтәргән «Гасырлар авазы – Эхо веков» журналына, аның баш мөхәррире Дамир Шәрәфетдиновка рәхмәт әйтәсе килә.

Д. Шәрәфетдинов — ярты гасырга якын татарча көрәш мәсьәләсен күтәреп һәм яктыртып килгән кеше. Хәзер ул Евразия форумы мәсьәләләрен көн тәртибенә куя, моны хәл итүне, бик күп төрки һәм башка халыкларның рухи дөньясын бөтен җаны белән тоя.

***

Халык талантын уятыр

Замана җиткән инде.

Евразия дөнья көткән

Форумга үткән инде.

 

Туар ул, туар барыбер,

Тумыйча кала алмас.

Ансыз кешелек дөньясы

Алга юл сала алмас.

 

Кайда да бербөтен булып

Ул кирәк яшәү өчен.

Кирәк ул үсеш кичереп

Күкрәп яшьнәү өчен.

Дамир Гарифуллин,

язучы

РЕЗЮМЕ

Отклик писателя Д. Гарифуллина на письмо-обращение Д. Шарафутдинова и Э. Тагирова к председателю Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам Р. Валееву об организации Евразийского форума традиционного искусства и спорта. Автор посвятил этой теме и свое стихотворение.

 

«Мунйат ал-гузат»*

(В помощь борцам за веру)

В этом кипчакско-мамлюкском письменном трактате средневековья, переданном генеральным директором Генерального управления государственных архивов Турции Юсуфом Сарынаем Национальному архиву Республики Татарстан**, описаны следующие игры и виды спорта наших предков:

Игра в човган (чәүгән). Это бросок мяча в ворота соперника при помощи клюшки верхом на лошадях. Игра была широко распространена в Поволжье и Приуралье, Средней Азии, Ираке, на Кавказе и в арабских странах.

Этой игре посвящены специальные пособия. Например, в кипчакско-мамлюкском письменном трактате средневековья «Мунйат ал-гузат» («В помощь борцам за веру») имеется целая глава, в которой подробно описаны приемы, количество участников, особенности клюшек и др.

У татар раньше игра в хоккей называлась «Чәкән уйнау». Слово «чәкән» в данном случае не означает ли «човган», т. е. отголосок из глубины истории?

Езда верхом на коне. Этому искусству наездничества посвящена первая глава указанного трактата. В ней дана полная инструкция о том, как вести себя верхом на коне, описаны езда без седла, способы оседлания коня и управление конем во время скачек.

Стрельба из лука. Этому искусству также посвящена актуальная глава в «Мунйат ал-гузат». В ней подробно изложены упражнения наших предков по стрельбе из лука, виды лука и стрел, виды деревьев, из которых делают луки и стрелы, способы стрельбы стоя, с колена и верхом на коне и т. д.

Бросок копья. В трактате описаны виды, способы броска и переходы из одного способа к другому, броски копья в пешем порядке и во время езды верхом на коне.

При подготовке спортивных мероприятий было бы целесообразно обратить внимание и на источники прошлых веков и, по возможности, усваивать изложенные в них сведения для успешного применения их в современных условиях.

Рамиль Исламов,

доктор филологических наук

 

25 гыйнвар 2012 ел.

Казан.

Хөрмәтле Дамир Рәүф улы!

2012 елның 7 февралендә 14.00 сәгатьтә Татарстан Республикасы Дәүләт Советының 219 бүлмәсендә Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитетының чираттагы утырышы була. Көн тәртибендә «Төрки халыкларның сәнгать һәм спорт ярышлары (Евразия уеннары) турында» мәсьәлә дә каралачак.

Сезне Комитет утырышында катнашырга чакырам һәм әлеге мәсьәлә буенча чыгыш ясавыгызны сорыйм.

Комитет рәисе Р. И. Вәлиев (имза).

 

РЕЗЮМЕ

Письмо председателя Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам Р. И. Валеева Д. Р. Шарафутдинову о проведении заседания, на повестке дня которого рассмотрение вопроса «О Евразийских играх традиционного искусства и спорта».

 

Из повестки дня заседания Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам

7 февраля 2012 г.

Государственный Совет РТ

ауд. 219

14.00 часов

[…] 3. О Евразийских играх традиционного искусства и спорта.

Докладчик: Шарафутдинов Д. Р., главный редактор журнала «Гасырлар авазы – Эхо веков».

Председатель комитета Р. И. Валеев.

 

Татарстан Республикасы Дәүләт Советының Мәдәният, фән, мәгариф һәм милли мәсьәләләр комитеты рәисе Р. И. Вәлиев чыгышы

Сезнең кайберәүләрегезгә, бәлки, бу мәсьәлә бераз гына сәер дә тоеладыр, кайберәүләр, бәлки, каян килеп чыкты бу тәкъдим, дип уйлап та куйгандыр. Ә чынлыкта бу без бүген генә уйлап тапкан нәрсә түгел. Аны инде күптән — дистә еллар буена җәмәгать эшлеклеләребез дә, язучыларыбыз да, галимнәребез дә күтәреп киләләр.

Һәрбер халыкныкы булган шикелле, безнең дә милли уеннарыбыз, милли сәнгатебез бар һәм, ни кызганыч, аларның күбесе әкрен-әкрен онытыла бара. Менә без соңгы елларда, заманында онытыла башлаган Сабан туйларын зурлап үткәрә башладык. Авылларда да үткәрәбез, шәһәрләрдә дә, чит илләрдә дә — бу бик яхшы. Әмма Сабан туйларының эчтәлеге безне һич кенә дә канәгатьләндерерлек дәрәҗәдә түгел.

Соңгы вакытта кайбер Сабан туйларыбыз партхозактив җыелышларына, гап-гади спорт уеннарына охшап кала башлады. Җыелалар, мәсәлән, район Сабан туена. Башта бер сәгать буена алдынгы эшчеләрне котлыйлар, аннан соң су буе сүзләр сөйлиләр, сөйләүчеләре, гадәттә, ел саен бер үк кешеләр була. Кызганычка каршы, бездә әле бик күп сабантуйларыбыз формаль төстә оештырыла. Дөрес, бик матур, бик үзенчәлекле Сабан туйларыбыз да юк түгел. Бигрәк тә авыл Сабан туйлары шактый эчтәлекле үтә.

Сабан туе хәзер чит илләрдә дә үткәрелә башлады. Үткән елны мин Кытай татарлары Сабан туенда булдым. Әмма Кытайда үткән бу Сабантуйны мин һич тә без белгән традицион Сабан туе дип әйтмәс идем, дөресрәге ул күбрәк үзешчән һәм профессиональ артистлар концертына охшаш иде. Шуңа да Сабан туйларын үткәрер алдыннан оештыручыларны җыеп, тәфсилләп аңлатып, аларга ниндидер кулланмалар, ярдәмлекләр чыгарып, бу эшне тәртипкә салырга иде.

Аннан игътибарыгызны тагын бер мәсьәләгә юнәлтәсем килә. Без, төрки халыклар, бер-беребезгә бик нык охшаган да һәм шактый үзенчәлекләребез дә бар. Моннан өч ел элек мин Таулы Алтайда аларның Ил-уен дигән милли бәйрәмнәрендә катнашкан идем. Ул безнең Сабан туебызга охшаганрак гаҗәеп кызыклы бәйрәм-уен. Элегрәк безнең Сабан туйлары да шундыйрак булгандыр. Анда нинди генә милли спорт төрләре юк! Ә бездә инде аларның күбесе онытылып килә. Әгәр без, кардәш халыклар, бер-беребез белән аралашып, бер-беребездән өйрәнеп, уртак уеннар оештырсак, төрле халыкларның бу тарихи хәзинәләре иш янына куш булып, яңарыр, яңа үсеш алыр иде. Төрле милләтләрнең милли сәнгать һәм спорт уеннарындагы үзенчәлекләрне бергә туплап, бер-беребезнең үзенчәлекләрен өйрәнеп, киләчәктә Евразия күләмендә милли сәнгать һәм спорт бәйрәме оештырсак, минемчә, бу бик тә кызыклы зур чара булыр иде.

Дәүләт Советына шундый мөрәҗәгать килгәннән соң, без аны Мәдәният министрлыгына һәм Яшьләр эшләре, спорт һәм туризм министрлыгына җибәрдек. Әмма алар аны бик хуплап, күтәреп алмадылар, чөнки бу өстәмә, артык эш, спорт чаралары республикабызда болай да хәттин ашкан. Универсиаданы да, башкасын да үткәрәсе бар. Ләкин Универсиада булыр да үтәр, ә халык калачак. Халык милли йөзен саклап яшәсен өчен, безнең милли бәйрәмнәребез, милли уеннарыбыз сакланып калырга тиеш.

Казан каласында, Татарстан җирендә Евразия халыкларының милли спорт һәм сәнгать форумын үткәрү, һичшиксез, безнең халкыбызның рухи куәтен арттырыр, аның гомерен озайтыр иде.

 

РЕЗЮМЕ

Открывая заседание Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам, его председатель Р. И. Валеев обосновал насущность организации Евразийского форума традиционного искусства и спорта. При этом он отметил, что Министерство культуры РТ и Министерство по делам молодежи, спорту и туризму РТ, куда было направлено опубликованное на страницах журнала обращение, его не поддержали.

 

Выступление Д. Р. Шарафутдинова — главного редактора журнала «Гасырлар авазы – Эхо веков»

Уважаемые депутаты!

Рассматриваемая сегодня проблема особенно актуальна в свете Указа Президента Российской Федерации Д. А. Медведева «О проведении в Российской Федерации Года российской истории» и Указа Президента Республики Татарстан Р. Н. Минниханова «Об объявлении 2012 года Годом историко-культурного наследия Республики Татарстан».

Обращаясь в адрес Вашего Комитета о необходимости организации Евразийского форума национального искусства и спорта, которое было опубликовано в последнем номере журнала «Гасырлар авазы – Эхо веков» (2011, 3/4), мы с моим коллегой Э. Р. Тагировым, соавтором книги «Сабантуй в локальном и глобальном цивилизационном пространстве», не в коей мере не полагали придумать что-то вместо Сабантуя и не вели речь о каком-то разовом мероприятии. Наоборот, составленная при содействии Центра развития традиционной культуры при Министерстве культуры Республики Татарстан наша Рекомендация по подготовке и проведению Евразийского форума традиционного искусства и спорта, все основные моменты которого включены в проект постановления Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам «О Евразийском форуме традиционного искусства и спорта», предполагает комплексное решение, я прямо скажу, не очень простых проблем и отмахнуться от них очень легко. А решать поднятые нами вопросы нужны годы. Ведь здесь речь идет о необходимости возрождения и дальнейшего развития многовековых жемчужин народа — образцов его традиционного искусства и спорта.

В этой связи я хочу сказать, что подготовленный Вашим Комитетом проект постановления носит концептуальный, программный и долгосрочный характер.

Это судьбоносный документ, и как он будет реализовываться, еще время покажет. Он направлен, прежде всего, на сохранение национального искусства и спорта, наиболее важным в нем, на мой взгляд, является постановка вопроса о законодательном закреплении проблем сохранения нематериального культурного наследия народов Татарстана, что рассматривается в русле включения Сабантуя в список ЮНЕСКО. В нем Кабинету Министров рекомендуется рассмотреть вопрос о мерах по восстановлению, развитию традиционных видов искусства и спорта в Республике Татарстан. Такого основательного постановления в республике в данном направлении еще ни разу не принималось.

И, наконец, поддержка вопроса возможного проведения первого Евразийского форума по традиционным видам искусства и спорта. В этой связи очень коротко хочу коснуться истории поднимаемого вопроса. Еще в начале 60-х гг. XX века мной на страницах газеты «Социалистик Татарстан» была опубликована статья о рачительном использовании древних средств духовного и физического воспитания, прежде всего на селе. На нее были написаны пространные отзывы такими известными писателями, как Наби Даули, Амирханом Еники, Нуриханом Фаттахом, публицистами Флоридом Агзамовым, Зайни Тухватом и другими. В те же годы нами с педагогом Ильдаром Садриевым был организован «Фестиваль дружбы» между молодежью сел Адав-Тулумбаево Буинского и Деушево Апастовского районов, в программу которого включались традиционные виды самодеятельного искусства и спорта. И он продолжался около десяти лет. А соревнования сельских батыров, организованные по моей инициативе редакцией газеты «Социалистик Татарстан» на приз героя-поэта М. Джалиля, продолжаются уже почти полвека. На этих состязаниях я из года в год встречал многих писателей — Роберта Ахметзяна, Мударриса Агляма, батыра сабантуев Рината Мухамадиева, Равиля Файзуллина, Зульфата, Нияза Акмала, Рашата Низами и других. Да и Вы, Разиль Исмагилович, были частым гостем этих народных состязаний.

В то же время, несмотря на то, что нами (совместно с Р. Азизовым) были разработаны и первые систематизированные правила по курэшу и правила по 8 видам конноспортивных игр (совместно с З. Хабибуллиным) и Положение о соревнованиях по бегу в гору (совместно с К. Мухтаровым), только татарская борьба курэш вписалась в календарь республиканских и всероссийских соревнований. Не вошла в практику и организация, как это делается в Башкортстане, республиканских конкурсов и праздников на национальных инструментах, к примеру, игре на курае. И потому в проекте постановления Вашего Комитета в первую очередь вынесены конкретные предложения по возрождению и дальнейшему развитию традиционных видов искусства и спорта и обогащение ими праздников Сабантуй самых различных уровней, что, несомненно, будет способствовать освобождению их содержания от неприсущих празднику «мероприятий».

Вопрос же организации Всемирных игр по национальным видам спорта с приглашением посланцев татарской диаспоры со всех континентов впервые был выдвинут мной в начале 90-х гг. на Втором съезде ТОЦ и выступлении на Всемирном конгрессе татар.

В эти годы редакция газеты «Социалистик Татарстан», Министерство культуры и Спорткомитет ТАССР уже пытались практически осуществить эти насущные идеи. На Центральном стадионе г. Казани два года подряд были проведены масштабные праздники песни и национального спорта. В них приняли участие представители других республик, где выступления мастеров искусства чередовались с соревнованиями по отдельным национальным видам спорта. К сожалению, это начинание было организовано прежде всего без должного учета драматургии и режиссуры массового праздника и только с поверхностным использованием народных традиций, поэтому и не получило в тот период своего продолжения.

Сегодня же речь идет об организации Евразийского форума традиционного искусства и спорта с использованием многовекового опыта духовного и физического воспитания татар, других тюркских народов, сохранившихся в народных праздниках, играх, музыке, песнях, плясках, национальных видах спорта. И потому для реализации предложенного Вашему вниманию проекта постановления Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам у нас имеется достаточная научная база, основанная на исторических и документальных источниках (см. Приложение 1), подготовленные кадры и должная материальная база, созданная в связи с подготовкой  к проведению XXVII Всемирной летней универсиады в г. Казани.

Считаем целесообразным в 2015 г. провести республиканский форум, а организацию Евразийского форума спланировать на 2016 г. в год XXXI летних Олимпийских игр (отобрав лучших участников по итогам предыдущего праздника), приурочив к Дню образования Республики Татарстан и празднику осеннего равноденствия (Сюнбелю).

Для участников по окончании форума можно было бы организовать поездку в Булгары.

 

Выступление Э. Р. Тагирова — президента Международной гуманитарной академии «Европа-Азия»

Предложенный Вашему вниманию научно-исследовательский, социально-культурный проект «Первый Евразийский форум традиционного искусства и спорта» является формой интеллектуального ответа на вызовы времени. Его актуальность измеряется в контексте как национально-региональных, так и глобальных проблем.

Одним из феноменов современности является обострение этнонационального фактора. «Восстание» этничности — явление общемировое, его признаки во всех социально-протестных движениях современности, начиная от «арабской весны», до событий на Манежной площади в Москве.

Идея проведения Евразийского форума актуализируется и в свете глобального феномена «возвращения к истокам, поворота к корням». Речь идет о важности возрождения и сохранения самобытности, уникальности национальных языков, культуры, традиций евразийских народов. Для татарского народа эта проблема имеет особое значение. Это проблема его выживания и будущего в интенсивно глобализующемся мире.

Значимость проекта проведения Евразийского форума связана и с феноменом бума, «взрыва» интереса всего человечества к проблеме усиления роли молодежи в условиях общецивилизационного кризиса. Формирование нового класса молодежи — креативного, здорового в нравственном и физическом смысле — это требование времени.

На евразийском «майдане» накоплен универсальный опыт межкультурного взаимодействия многих народов человеческого сообщества, в том числе и совместного проведения природно-календарных, исторических  праздников и спортивных соревнований.

Проведение Евразийского форума традиционных форм искусства и спорта могло бы стать важным шагом на пути к возрождению национальных традиций и консолидации тюрко-татарского мира.

 

Татарстан Республикасы Мәдәният министрлыгы каршындагы «Республика традицион мәдәниятне үстерү Үзәге» директоры, филология фәннәре кандидаты Ф. Х. Завгарова чыгышы

Алда сүз алган Дамир Рәүфович Шәрәфетдинов төрки-татар халкының традицион сәнгатен һәм спорт уеннарын барлау, аларны кабаттан торгызу юнәлешендә системалы эш оештыру кирәклеге турында тәфсилле чыгыш ясады. Аның бу фикерләренә өстәмә рәвешендә, сезнең игътибарны бик озакка җәлеп итмичә генә, бер-ике сүз әйтергә телим. Минем сүзем татар халык сәнгатенә бәйле берничә мәсьәләне үз эченә ала. Бүгенге сөйләшүдә без халыкның ярыш-бәйгеләренә тукталдык. Әлеге халык бәйгеләренең спорт уеннары дәрәҗәсенә күтәрелүгә лаек булып, дөньякүләм булмаса да, төрки халыклар форумы дәрәҗәсенә күтәрүне кирәклеген ассызыкладык. Бу очракта халык спорт уеннарының берничек тә халык сәнгатеннән аермалы карала алмавын да билгеләргә кирәк. Татар халкы яшәешендә алар бербөтенлекле булып, бер-берсен тулыландырып, халык көнкүрешендә үз вазифаларын бердәм башкарып килгәннәр. Шуңа күрә мин бүгенге сүземдә төп басымны татар халкы сәнгатенең бүгенге торышына, бу өлкәгә мәнәсәбәтле кадрлар әзерләү системасына ясауны кирәк дип исәплим һәм сүземне төп өч мәсьәләгә юнәлтмәкче булам.

Бүгенге көндә киң масштаблы 24 сәгать буе Рәсәй территориясен тулаем каплый алырлык татар телле ТНВ-планета телевидение каналы эшләтеп җибәрәбез, дибез. Ләкин шушы сүзне ишетүгә, минем алга бер сорау килеп басты. Ул каналда эшләрлек татар сәнгатен, этнографиясен белүче кадрларыбыз бармы соң? Ул кадрларны әзерләрлек белем бирү системабыз корылганмы? Бу сорауларга, минемчә, беркем дә уңай җавап бирә алмый. Ни өчен дигәндә, Татарстанның бер генә уку йортында, шул исәптән вузында да, татар этнографиясенә кагылышлы бер сәгать күләмендә булса да бер генә лекция дә укылмый. Шулай булгач, без татар сәнгате турында әле төпле сүз алып бара да алмыйбыздыр, минемчә. Татар этнографиясе кафедрасы ачу теләге бу очракта мәгънәсез, тормышка ашмас хыял кебек кенә чамалана башлый. Димәк, без ул тапшыруларның эчтәлек сыйфаты, мәгълүматилеге турында да сүз кузгата алмыйбыз түгелме соң? Соңгы елларда Универсиадага бәйле Татарстан Милли музеенда татар этнографиясен чагылдырылган экспозицияләр кору турында күп кенә планнар корыла. Ә аларны оештыру эшен җитәкләп, башкарып чыгучы этнографларыбыз бармы соң? Аларны кайда, кем әзерли? Кызганычка каршы, беркайда да, беркем әзерләми. Бу беренче җитди мәсьәлә.

Татар халык хореографиясе белән дә ситуация шундыйрак. Дөресрәге, тагы да аянычрак. Ничә еллар дәвамында Татар фольклоры дәүләт үзәге бу мәсьәләнең ни дәрәҗәдә җитди икәнлеген ассызыклап, берничә түгәрәк өстәл, конференцияләр үткәрде. Аларда күтәрелген мәсьәләләр вакытлы матбугат битләрендә яктыртылды. Бу хәлдән беркадәр уңай чыгу юлы буларак, Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университетының хореография факультетында татар халык биюе кафедрасы ачу мәсьәләсе куелган иде. Ләкин бу чара хәзер дә хәл ителми кала бирә. Шуны аңларга кирәк, татар халык биюе кафедрасы булмый торып, студентларны елга бер мәртәбә булса да кыр фольклор практикаларына алып чыгып, халыктан, аның төрле этник төркемнәренә хас бию үрнәкләрен җыйдырмый торып, без бию сәнгатебез үзенчәлеге, аның үзенә генә хас бизәкләре турында авыз ачып бер сүз дә әйтә алмаячакбыз. Әлегә хәтта үзебезгә хас ничә төрле биюебез барлыгын да белмибез. Иң кызганычы, белергә тиешлегебезне дә аңламыйбыз. Ул гына да түгел, бүген татар кешесенең көндәлек яшәешеннән бию сәнгате тавыш-тынсыз гына китеп бара. Без — бу хәлнең тере шаһитләре. Сабантуйларда халыкның үз күңелен үзе күреп, рәхәтләнеп биюен соңгы вакытларда кайчан, кайда күргәнебез бар? Гаилә бәйрәме, мәҗлесләрендә дә татарча биемибез диярлек. Туйларда да кырыктан өстә булган кунаклар күп булса гына татарча бию оешып ала. Яшь буынның бию теләге юк кына түгел, аның биерлек ситуациясе дә юк, ул биюләрне күрми дә. ТНВ-планета каналы экраннарга теге яисә бу төбәк татарын нәрсә белән җәлеп итәр соң? Себер татары бу яңа каналны үзенеке итсен өчен, тапшыруларда себерчә төйдерешләрне, аларга хас аяк уеннарны күрергә тиештер бит! Ә Әстерхан татарлары үзләренең искиткеч матур шүрәнге, кияү сый һәм башка үзгә көйләрен үзләре генә ишетеп калмыйча, бөтен татарга ишетелүен телиләр булыр. Ләкин болар турында сөйләү өчен әзерлекле кадрлар кирәк. Бу да алда аталган проблемаларның тагын бер канаты. 1939 елда Гай Гадҗи улы Таһиров чыгарган «100 татар биюе» китабы белән генә утырырга тиеш түгелдер бит инде татар. Димәк, бу өлкәдә дә җитди проблемалар бар. Алар да ниндидер гамәлләрнең системалы үтәлүен көтеп торалар. Заманында көчле фәнни мәктәпләре булган вузларга, сәнгатьне өйрәнү институтларына Казаннан максатчан аспирантураларга студентлар җибәрү системасы бар иде. Совет иле бетү белән бу система да эшләми башлады. Нигә бөртекле генә булса да галимнәр әзерләүнең бу төр чарасына кабат кайтмаска?! Татарстан хөкүмәтенә бер-ике көчле студентны максатчан магистратураларга җибәрү юлларын булдырмаска?! Казахстан бүген үзенең меңәрләгән кызларын, егетләрен үз акчасына дөньяның иң көчле белем бирү уку йортларында укыта. Без әлегә меңнәр димибез, без ике-өч турында сүз алып барабыз.

Тукталырга кирәкле өченче мәсьәлә — халык уен коралларын популярлаштыру, кайберләрен кабат торгызу. Халыкка кайтару, торгызу, дигәндә, без еш кына уйланып бетмәгән, анда бер — монда бер үткәрелә торган республикакүләм фестивальләр белән үзебезне канәгатьләндерәбез. Ләкин алар теге яисә бу уен коралын халык арасында популярлаштыруда әллә ни үтемле чара түгел. Бүгенге көндә үтә торган уен коралларына кагылышлы фестивальләргә, гадәттә, совет чорындагы чиксез смотр-конкурсларда кулын шактый чарлаган өлкән яшьтәге агайлар катнаша. Кайвакыт теге, яисә бу музыка, сәнгать мәктәбе каршында оешкан ансамбльләр килеп керә. Ләкин алар да системалы рәвештә түгел.

Уен кораллары турында сүз кузгалдымы, тагын бер еш күтәрелә торган сорау куера башлый. Ул — татар халык музыка уен кораллары фабрикасын торгызу. Бу ике мәсьәлә бер-берсенә бик нык бәйләнгән. Ни өчен, дигәндә, фабриканың тиешле эшләп, җитештергән уен коралларын сату мөмкинлеге булсын өчен, ул коралларда уйнаучыларның, уйнарга өйрәнергә теләге булганнарның бик күп булуы кирәк. Ә алар булсын өчен, музыка, сәнгать мәктәпләрендә татар халык уен кораллары белән бәйле предметларның төп уку планнарында булуы мәҗбүри. Бүгенге көндә Татарстанның музыка мәктәпләрендә классик европа уен кораллары төп предмет исәпләнә. Халык уен кораллары аларда факультатив буларак кына куелган. Әлбәттә, бала төп предмет буларак флейта сайлаган икән, аның өстәмә тагын бер предмет белән шөгыльләнеп вакытын әрәм итәсе килми. Казан музыка училищесында да, Казан дәүләт консерваториясендә дә, Казан дәүләт мәдәният һәм сәнгать университетында да шушы ук хәл. Башкортстанда курайны республиканың йөзек кашы дәрәҗәсенә күтәрү ихтыяҗы тугач, беренче эшне музыка һәм сәнгать мәктәпләренең укыту планнарына, программаларына мәҗбүри курайны төп предмет буларак кертүдән башладылар. Шулай эшләмәгән мәктәпләргә лицензия бирелмәгән дип тә сөйлиләр. Бүген Башкортстаннан килгән, алар өчен урта кул исәпләнгән курайчылар ансамбльләренә Татарстанда тиңнәр бөтенләй юк.

Хөрмәтле депутатлар! Утырышка чакырылган кунаклар! Күргәнегезчә, халык сәнгатен саклау, үстерүгә бәйле кайсы гына тармакны алма, берсендә дә алга китеш түгел, ә бетүгә таба йөз тотуны күрәбез. Бүген бик еш кына Татарстанда татарлар дөньяга төрле яклап интеграцияләнә, татарны дөнья таный башлады дигән сүзләрне шактый ишетәбез. Ләкин шул ук вакытта татар халык сәнгатен саклау, шуның нигезендә милли профессиональ сәнгатьне үстерү өлкәсендә берни дә эшләмибез. Мин исә, бу эшләрне җайга салу өчен Дәүләтнең махсус карары, яисә законы, шуның нигезендә төзелгән программасы булырга тиеш дип исәплим. Шулай булмаганда, безнең татарлыгыбыз бик чамалы калыр. Игьтибарыгыз өчен бик зур рәхмәт.

 

РЕЗЮМЕ

Директор «Республиканского центра развития традиционной культуры» при Министерстве культуры Республики Татарстан Ф. Х. Завгарова в своем выступлении поднимает три важные проблемы: о подготовке кадров, знающих традиционное искусство и этнографию; о развитии татарской народной хореографии; о возрождении игр на народных музыкальных инструментах.

 

17.02.2012 г.

г. Казань.

№ 13-7-864

Уважаемый Дамир Рауфович!

Направляем Вам для сведения и использования в работе постановление Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам «О Евразийском форуме традиционного искусства и спорта».

Приложение: на 2 л. в 1 экз.

Председатель комитета Р. И. Валеев (подпись).

 

Постановление Комитета Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам «О Евразийском форуме традиционного искусства и спорта»

7 февраля 2012 г.

№ 187

Заслушав и обсудив информацию главного редактора журнала «Гасырлар авазы – Эхо веков», доктора исторических наук Д. Р. Шарафутдинова о Евразийском форуме традиционного искусства и спорта, выступления депутатов Государственного Совета Республики Татарстан и других участников заседания, Комитет постановляет:

1. Информацию о Евразийском форуме традиционного искусства и спорта принять к сведению.

2. Комитету Государственного Совета Республики Татарстан по культуре, науке, образованию и национальным вопросам рассмотреть вопрос о законодательном закреплении вопросов сохранения нематериального культурного наследия народов Татарстана.

3. Рекомендовать:

3.1. Кабинету Министров Республики Татарстан:

— рассмотреть вопрос о мерах по восстановлению и развитию традиционных видов искусства и спорта в Республике Татарстан;

— рассмотреть возможность проведения первого Евразийского форума по традиционным видам искусства и спорта;

— рассмотреть вопрос о восстановлении деятельности Казанской фабрики музыкальных инструментов.

3.2. Министерству культуры Республики Татарстан:

— рассмотреть возможность создания системы обучающих курсов по татарскому народному танцу, игре на традиционных музыкальных инструментах;

— совместно с Казанским государственным университетом культуры и искусств рассмотреть возможность создания кафедры татарского народного танца в Казанском государственном университете культуры и искусств;

— рассмотреть возможность организации ежегодных республиканских конкурсов исполнителей на народных инструментах (гармонь, курай, кубыз, домбра и др.).

3.3. Министерству образования и науки Республики Татарстан совместно с Министерством по делам молодежи, спорту и туризму Республики Татарстан:

— по согласованию с Министерством спорта, туризма и молодежной политики Российской Федерации рассмотреть вопрос о преобразовании в Набережночелнинском филиале ФГОУ ВПО «Поволжская государственная академия физической культуры, спорта и туризма» кафедры национальной борьбы курэш в кафедру по национальным видам спорта;

— рассмотреть возможность подготовки тренеров по национальной борьбе курэш и конному спорту в ГАОУ СПУ «Альметьевский колледж физической культуры».

3.4. Министерству по делам молодежи, спорту и туризму Республики Татарстан:

— подготовить правила организации и проведения соревнований по основным традиционным видам спорта.

3.5. Академии наук Республики Татарстан совместно с Главным архивным управлением Республики Татарстан, Министерством культуры Республики Татарстан:

— разработать научную концепцию «Народный праздник Сабантуй: возрождение многовековых компонентов традиционной культуры».

Председатель комитета Р. И. Валеев (подпись).

 

Приложение № 1.

1. Исәнбәт Н. С. Татар халык мәкальләре: 3 т. – Казан, 1959-1967. – 1 т. – 915 б.; 2 т. – 960 б.; 3 т. – 1000 б.

2. Аль-Холи А. Связи между Нилом и Волгой в XIII-XIV вв. – М., 1962. – 40 с.

3. Занятия и быт народов Средней Азии: Среднеазиатский этнографический сборник. – Л., 1971. – Вып. III. – 284 с.

4. Этнографическое изучение быта и культуры узбеков / Отв. ред. Х. З. Зияев, Б. В. Лунин. – Ташкент, 1972. – 160 с.

5. Домусульманские верования и обряды в Средней Азии. – М., 1975. – 340 с.

6. Семья и семейные обряды у народов Средней Азии и Казахстана. – М., 1978. – 216 с.

7. Баласагуни Ю. Х. Благодатное знание. («Котадгу билиг», 1069/70). – М., 1983. – 557 с.

8. Кул Гали. Сказание о Йусуфе. – Казань, 1985. – 232 с.

9. Uğurlu, M. Münyetü’l-ğuzāt. – Ankara, 1987. – 333 s.

10. Идегей. Татарский народный эпос. – Казань, 1990. – 256 с.

11. Гумилев А. И. Древние тюрки. – М., 1993. – 512 с.

12. Сулейменов О. О. Язык письма. – Алматы-Рим, 1998. – 500 с.

13. Сәйф С. Гөлестан. Лирика. Дастан / Төз. Х. И. Миңнегулов. – Казан, 1999. – 296 б.

14. Табаков Д. Хоризонтът на познанията. Българите през вековете. – София, 1999. – 295 с.

15. Мифы народов мира. Энциклопедия: в 2 т. / Гл. ред. С. А. Токарев. – М., 2000. – Т. 1. – 672 с.; Т. 2. – 720 с.

16. Рассоха И. Н. Языческие религии и мифы народов мира. – Харьков, 2002. – 144 с.

17. Сулейменов О. О. Тюрки в доистории. О происхождении древнетюркских языков и письменностей. – Алматы-Атамура, 2002. – 318 с.

18. Паркер Э. Х. Тысяча лет из истории татар / Пер. с англ. В. Мирзаянова. – Казань, 2003. – 287 с.

19. Бэмбер Г. Великие моголы. Потомки Чингисхана и Тамерлана / Пер. с англ. Б. Гаскойн. – М., 2003. – 270 с.

20. Мурад А. Э. Тюрки и мир: Сокровенная история. – М., 2004. – 649 с.

21. Кашгари М. Диван лугат ат-турк (Словарь тюркских наречий) / Пер. предисловие и комментарии З.-А. Ауэзовой. – Алматы, 2005. – 1288 с.

22. Шарафутдинов Д., Гаффарова Г. Письменные источники о космологических воззрениях, верованиях, обычаях и обрядах древних тюрок // Гасырлар авазы – Эхо веков. – 2005. – № 2. – С. 312-319.

23. Пикен С. Д. Синто. – Ростов-на-Дону, 2005. – 173 с.

24. Шарафутдинов Д., Шириязданова И. Письменные источники о космологических воззрениях, верованиях, обычаях и обрядах древних тюрок // Гасырлар авазы – Эхо веков. – 2008. – № 2. – С. 311-317; 2009. – № 1. – С. 310-317; 2009. – № 2. – С. 308-317.

25. Витсен Н. Северная и Восточная Тартария / Пер. с голландского В. Г. Трисмана. – Амстердам, 2010. – Т. I, II. – 1225 с.; Т. III. – 579 с.

26. Отто Дж. Маенхен-Гельфен. Мир гуннов: исследования истории и культуры / Пер. с англ. В. С. Мирзаянова. – Казань, 2010. – 526 с.

27. Чаляби Мустафа бин Абдаллаха Катиба. Трактат «Подарок борцам, соревнующимся на майдане» (XIII в.) // «Кашф уз-зунун». (Труд хранится в ОРРК К(П)ФУ, в 7 книгах, в переводе на немецкий язык Густава Флюгеля: Fluegel, G. Lexicon Bibliographicum et Encyclopaedicum a Mustafa ben Abdallah Katib Jelebi dicto et Haji Khalifa celebrato compositum. – London Printed for the Orientale Translation fund of Great Brition and Ireland).

28. Шерифи. Диван (Отдел Хаджи Махмуд Эфенди библиотеки Сулеймания, г. Стамбул).

29. Книга о науке по стрельбе из лука (Отделе Велиюддина Эфенди библиотеки Баязида, г. Стамбул).

* Текст письма см.: Гасырлар авазы – Эхо веков. – 2011. – № 3/4. – С. 305-308.

* Әлмисактан — дөнья яратылганнан бирле. Бу урында тәңрилек чорыннан мәгънәсендә.

• Uğurlu, M. Münyetü^’l-ğuzāt. – Ankara, 1987. – 333 s.